Tarihçe

Türkiye’nin ilk Özel Eğitim Öğretmenlerinin yetiştirilmesinde Mitat ENÇ büyük rol oynamıştır. 1951 yılında Ankara’daki Körler Okulunu kuran Mitat ENÇ’i, Amerikan Kültür Ataşesi dört ay süre ile Özel Eğitim alanında incelemeler yapmak üzere Amerika’ya davet etmiştir. Enç, ABD’deki yeni gelişmeleri incelemek, körler okuluna yeni araç-gereç temin etmek ve Gazi Eğitim Enstitüsünde açılması düşünülen Özel Eğitim Bölümünde çalışmaya istekli yabancı uzmanlarla temas etmek ve seçmek maksadıyla bu daveti kabul etmiştir. Ayrıca Gazi Eğitim Enstitüsüne Özel Eğitim alanında uzman temini için New York’taki Türk Kültür Ataşesine haber gönderilmiş; o da hazırlıklara başlamıştır. Ataşemiz, işitme yetersizliği olan bireyler hizmet veren bir Okul Müdürü olan MissMcLauglin’in Türkiye’ye bir yıllığına gelebileceğini, Boston Üniversitesinden Profesör William Kvaraceus’un da konu ile ilgilendiğini belirtmiştir.

Bu gelişmelerin ardından, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun 24.04.1952 tarih, 50 ve 52 sayılı kararlarıyla “arızalı öğrencilerin eşit şartlar içinde okula alınması” ve “Özel Eğitim ve öğretime muhtaç çocuklara mahsus okulların mütehassıs öğretmenlerini yetiştirecek bölüm açılmasına” karar verilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Bölümünün açılmasıyla ilgili olarak 16.05.1952 tarih ve 41003/4720 sayılı yazıyla Bölümün, eğitimi güç çocukların yanı sıra üstün zekâlı çocukların da okul ve sınıflarında çalışacak öğretmen ve müfettiş yetiştirmek üzere kurulmasının uygun olduğunu belirtmiştir. Bu karara dayalı olarak 1952 yılı Ekim ayında Gazi Eğitim Enstitüsünde Özel Eğitim Bölümü açılmıştır. Öğrenci seçim ve kayıt kabulü için gerekli hazırlıklara girişilmiş o sırada Profesör William Kvraceus ve Miss McLauglin de Ankara’ya gelmişlerdir. Bölüm Başkanı olan Mitat ENÇ ve diğer hocalarla bölümün programı, öğrenci seçiminin ayrıntıları üzerine çalışılmaya başlanmıştır.

Bu bölüme ilkokula öğretmen yetiştiren öğretmen okullarından mezun olan yani öğretmenlik hakkını kazanmış ve halen öğretmenlik yapan kişiler arasından öğrencilerin seçilmiş olduğu bilinmektedir. Bu öğrenciler zekâ ve bilgi testlerinden geçirildikten sonra mülakata alınarak seçilmiş ve hastaneden heyet raporu alarak sağlam olduğunu ispatlayanlar okula kabul edilmişlerdir. Ayrıca bölüme alınacak öğretmenlerin “kendisinde mesleki alaka, çocuklara karşı şefkat, şahsi azim ve sabır bulunduğunu ilgili Milli Eğitim Müdürlüğünce belgelendirmeleri gerektiği” koşulu koyulmuştur. Yapılan sınavlar sonucu 1952 yılında 30 asil, 10 yedek aday belirlenmiştir. 1953-1954 öğretim yılında bölüme 20 öğrenci daha alınmıştır. Bu sınavlar, yine Özel Eğitim şubesi hocalarınca açılan Test Merkezince yapılmıştır.

Özel Eğitim Bölümü’ndeki öğrenciler her sınıfta “körlerin eğitimiyle ilgili grup” ve “sağırların eğitimiyle ilgili grup” olarak ikiye ayrılmıştır. Bu öğrenciler dersleri bazen birlikte bazen de ayrı görmüşlerdir. Özel Eğitim alanında yaptıkları çalışma ve hizmetlerle bilinen Doğan ÇAĞLAR, Yahya ÖZSOY, Hasan KARATEPE ve Mehmet OKUTURLAR gibi daha birçok tanınan isim bu bölümden mezun olmuşlardır. Bölümün Özel Eğitim alanında bu denli kabul gören insanlar yetiştirmiş olması, o dönemdeki Gazi Eğitim Enstitüsü Özel Eğitim şubesinin verdiği eğitim-öğretimin kalitesinin de oldukça iyi olduğunu düşündürmektedir. Bahsi geçen isimlerden Doğan ÇAĞLAR ve Yahya ÖZSOY Özel Eğitimde alanında akademisyen olarak Türkiye’deki Özel Eğitime büyük katkılar sağlamışlardır.

Gazi Eğitim Enstitüsü Özel Eğitim şubesinde 16’sı yerli ve 9’u yabancı 25 öğretmen görev yapmıştır. Yabancı öğretmenlerin çoğunluğu Amerikalıdır. Türk öğretmenler ise Batı ülkelerinde öğrenim gören veya bu ülkelerde tecrübe kazanan kimselerden oluşmuştur. 20 Temmuz 1955 tarihli ve 2243 sayılı Talim Terbiye Kurulu Başkanının Özel Eğitim Bölümünün kapatılması ile ilgili görüşlerini içeren yazıda Bölümde öğretmen yetiştirme işinin uygulamada türlü idari, hukuki uyumsuzluklar nedeniyle beklenen neticeyi veremediği için kapatılması gerektiği belirtilmiştir. Böylece “23 Temmuz 1955 paraflı ve Bakan Celal Yardımcı imzalı yazı ile Özel Eğitim Bölümü kapatılarak ikinci sınıfa geçen 20 öğrenci Pedagoji Bölümüne aktarılmıştır”. Bu bölümün kapatılması Özel Eğitim öğretmeni yetiştirme işini Türkiye’de sekteye uğratmıştır.

1982 tarihli Yüksek Öğretim Kanunuyla öğretmen yetiştirme işinin Milli Eğitim Bakanlığından Yükseköğretim Kurumuna devredilmesi öğretmenlerin yetiştirilmesini özellikle de Özel Eğitim öğretmeni yetiştirmeyi kökten etkilemiştir. Bu nedenle altmışlı yıllardan itibaren bazı üniversitelerde Özel Eğitim alanında öğretmen yetiştirilmesine başlansa da Gazi Eğitim Enstitüsü, fakülte haline gelene kadar Özel Eğitim bölümü kapalı kalmıştır. 1986 yılından sonra Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesinde Eğitim Bilimleri Bölümünde Özel Eğitim Anabilim Dalı Prof. Dr. Ayşegül ATAMAN’ın önderliğinde açılmıştır.

• Kurulma gerekçesi, kuruluşta emeği geçenler ve programın geçmişten bugüne durumu

Gazi Eğitim Fakültesinde Özel Eğitim Bölümünün kurulmasının temel gerekçesi bu alanda ihtiyaç duyulan öğretmenlerin ve akademisyenleri yetiştirilmesidir. Başta Prof. Dr. Ayşegül ATAMAN tarihsel bir devamlılık içerisinde öz dayısının 33 yıl önce kurduğu bölümün tekrar açılmasında önemli bir rol üstlenmiştir. 1960’lı yıllara kadar Gazi Eğitim Enstitüsünde çalışan ENÇ, buradaki birikimini Ankara Üniversitesine taşımış, Ataman ise 1980’li yıllara kadar Ankara Üniversitesindeki tecrübelerini Gazi Üniversitesine aktarmıştır. Böylece kurumsal düzeyde Özel Eğitimin gelişimine birikimli bir katkı sağlanmıştır. Bu dönemde tek araştırma görevlisi ile birlikte faaliyet yürüten Anabilim Dalında ATAMAN, program çalışmasını tamamlayamadan yurt dışına gitmiş ve programı hazırlama, en yakın Bilim Dalı olarak görülen Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalında çalışan öğretim elemanlarına kalmıştır. Ruh sağlığı ve psikoloji ağırlıklı programın ilk iki yılı tamamlandıktan sonra Anadolu Üniversitesinden sırasıyla Prof. Dr. Emine Rüya ÖZMEN, Prof. Dr. Mehmet ÖZYÜREK ve Prof. Dr. Nihal VAROL Gazi Eğitim Fakültesine geçmiştir. Gazi Üniversitesinde geliştirilen program ve bilgi birikimi temel alınarak sınıflandırma temelli olmayan çekirdek Özel Eğitim sınıf öğretmeni yetiştirme programına son şekli Anabilim Dalında çalışan öğretim elemanları tarafından verilmiştir.

Gazi ve Anadolu Üniversitelerinin Eğitim Fakültelerinin bünyesindeki Özel Eğitim Bölümlerinin yapılandırılması süreci içinde Görme, İşitme, Zihin Engelliler alanlarında Özel Eğitim öğretmeni yetiştirmek için iyi olarak bilinen öğretmelerin sınıfta yaptıkları davranışlar dikkate alınarak oluşturulan amaçlar doğrultusunda dersler belirlenmiştir. Bu dersler arasında eğitsel değerlendirme, davranış analizine dayalı davranış yönetimi, öğretimi ve programı uyarlama, öğrenme alanlarının dersleri yer almıştır. Engelli öğrencilerin bulundukları sınıflarda bir dönem süresince öğretmenlik uygulaması dersi ilk olarak konulmuştur.

1986 yılında açılan Özel Eğitim Anabilim Dalı 1990-1991 öğretim yılında ilk mezunlarını vermiştir. 1992-1993 öğretim yılından itibaren Özel Eğitim programı ikiye ayrılmış Görme ve Zihinsel Engelliler Öğretmenliği Anabilim Dallarında öğretmen yetiştirmeye devam etmiştir.

Özel Eğitim Bölümleri 1997 yılına kadar kendi programları ile alana eleman yetiştirmiştir. 1997 yılında Yüksek Öğretim Kurumu tarafından Eğitim Fakültelerinin yeniden yapılandırılması sonucunda Özel Eğitim Bölümlerinin diğer bölümler arasında yerini alması sağlanmıştır. Ancak 1997 yılındaki yeniden yapılanmayla ortak programlar uygulanmaya başlamıştır.

2014 yılından itibaren Milli Eğitim Bakanlığı engel türüne göre öğretmen atamayı bırakarak, Özel Eğitimle ilgili tüm farklı programları Özel Eğitim öğretmeni adı altında atamaya başlamıştır. Bunun üzerine Yüksek Öğretim Kurumu 2015 yılında gerçekleştirdiği bir düzenlemeyle Üstün Yetenekliler, Görme, İşitme ve Zihin Engelliler Öğretmenliği programlarını tek bir çatı altında toplamış ve Özel Eğitim Öğretmenliği programına çevirmiştir. Ancak Özel Eğitim Bölümleri ve bahsi geçen Anabilim Dalları değişmemiştir. Gazi Eğitim Fakültesinin 90. Yılında Özel Eğitim Bölümünde ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf düzeyinde Görme Engelliler Öğretmenliği, aynı sınıf düzeylerinde Zihin Engelliler Öğretmenliği ve birinci sınıf düzeyinde Özel Eğitim Öğretmenliği olmak üzere 3 farklı programda öğrenciler öğrenimlerine devam etmektedirler.

2006 yılında gerçekleştirilen yeniden yapılanmadan sonra ise hemen hemen tüm üniversitelerin Eğitim Fakültelerinde Özel Eğitim Bölümleri açılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda Gazi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümünden yetişen birçok akademisyen çeşitli üniversitelerde çalışmalarını sürdürmektedir. Örneğin Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Nesrin DİLER SÖNMEZ, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Serpil ALPTEKİN, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölüm öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Deniz DAĞSEVEN EMECEN, Biruni Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölüm Başkanı Doç. Dr. Tuba TUNCER gibi birçok farklı yerde Gazi mezunu öğrencilerimiz ve akademisyenlerimiz bulunmaktadır. 

Doç.Dr. Mitat Enç

Gazi Özel Eğitim Bölümü